آشنایی با چگور، سازی متعلق به ایلات شاهسون
(چوگور-چووییر-چگور) یکی از سازهای محلی وبومی رایج درایلات شاهسون می باشدکه محل اصلی سکونت این در شهرهای قم،ساوه،تهران،کرج،بوئین زهراوهمدان است.چگور همراه با فرهنگ ومقیدات ایل عجین شده ونوایی که ازاین ساز برمی خیزدهمواره اکنده ازغم وغربت واندوه است .مهاجرت ودوری خواسته یا ناخواسته ایل از وطن اصلی،خود بیانگراین موضوع می باشد.
ازسازندگان این آلت موسقی (چگور) می توان به استادان نریمان،شماور،صفرعلی مقصودی (شاگرد نریمان) وعاشیق احمد آقای رحیمی وهنرمندی که در حال حاظر به ساختن چگور می پردازد رضا فراهانی در قم اشاره کرد که توانسته بخش وسیعی از شهرهای فوق را با چگور خود تحت پوشش قرار هدودرحال حاضر یکی از سازندگان موفق به شمار می آید.
این ساز (چگور) را بیشترعاشیق ها بصورت حرفه ایدر مراسم عروسی ها ،ختنه سورانی ها،جشن ها،مناسبت ها،اعیادمذهبی استفاده قرارمی دهند.
درالات شاهسون به خواننده ونوازنده های حرفه ای چگور،عاشیق می گویند که دربین مردم ایل مورد احترام خاصی می باشد.
به خواننده " ییرلایان " یا " اوخویان " وبه نوازنده " چالان " می گویند .
عاشیق ها باید سه کار اصلی را جدای دیگر خوانندگان و نوازندگان انجام دهند :
نوازندگی - خواندن - داستان گویی یا نقالی .
از میان نوازندگان وخوانندگان نامی می توان به مرحوم عاشیق عزیزخان که از احترام خاصی دربین ایلات شاهسون برخورداربود وهست ، اشاره کرد که وی یکی از نوازندگان چگور با ساز ( سرنا) بوده و صدای گرم ودلنشین او همواره دربین ایل شاهسون زبانزد همگان میباشد چگورو قوپوز و باقلاما از لحاظ ظاهری به یکدیگر شباهت دارند اما ازلحاظ اندازه و وزن و پرده و کوک وتعداد سیم وصدا ، چگور به طور کامل با این سازها تفاوت دارد .
تعداد سیم این ساز هفت الی نه رشته می باشد و به طورمعمول از هشت سیم ، سه تای آن زیرو پنج تای آن بم هست .
لیلا ناچی
لیلاناچی
لیلا ناچی های فراموش شده از موسیقی ها لای متعلق به ایلات شاهسون
لیلا ناچی نوعی همخوانی است که سینه به سینه حفظ شده و به صورت یک سنت در ایلات شاهسونهای قم ، ساوه و تهران رایج بوده است . متاسفانه در چند سال اخیر به علت های فراوان از جمله شهرنشینی و غیره لیلاناچی ها به دست فراموشی سپرده شده اند که یادو خاطره ای بیش از آنها به جایی نمانده است و امروز صدای د لنشین آنها دیگر به گوش ایلات نمی رسد . ملودی لیلاچی ها توسط ساز سرنا و دهل اجرا می شود که مکان ، زمان و مناسبت های خاص خود را داراست ک در بین ایلات دیگر کم نظیر و منحصر به فرد می باشد .
هالای به حرکات منظم و هماهنگ دسته جمعی افراد ایل که معمولا متشکل از 5 الی 15 نفر میباشد و در مناسبت هایی همچون عروسی ها ، اعیاد ، جشن ها و غیره اجرا می شود ، گفته می شود که از این تعداد یک نفر به عنوان سردسته با دو دستمال و یک نفر از گروه با یک دستمال حرکات متنوع دست و پا را انجام می دهند و بقیه گروه به تبعیت از این دو نفر حرکات هالای را اجرا می کنند .
لیلا نا : اشعار ترکی که از هفت هجا تشکیل شده ( بایاتی ) در بین ایل لیلا نا گفته می شود که این نوع اشعار توسط افرادی با ملودی و ریتم خاصی بدون آلات موسیقی خوانده می شود. به خواننده این اشعار لیلاناچی می گویند که متشکل از دو نفر ایستاده اند با یک دست بر شانه هم ، چند بیت شعر ( لیلانا ) را مصراع های اول یک نفر و مصراع های دوم آن توسط نفر دیگر خوانده می شود و در صورتی که یکی از آنها مصراع شعر نفر قبلی را نداند بلا فاصله یک نفر دیگر (لیلا ناچی ) جای او را می گیرد.
نمونه شعری از لیلا ناچی ها :
بوداغدا جیران گرز لیلیمو لیلیم لیلانا
ال آیاقون داش ازر لیلیمو لیلیم لیلانا
نینه می شدیم من یارا لیلیمو لیلیم لیلانا
یار مننن کیناز گرز لیلیمو لیلیم لیلانا
ترجمه شعر:
در این کوه ها آهو می گردد
دستو پای او را سنگ های کوه له می کند چه کرده ام به یاز خویش
که او از من کناره می گیرد
از لیلانا چی های قهار : مرحوم سلیمان آغاز ، مرحوم شمس علی کریمی ، مرحوم حسن ترکمن ، مرحوم رضا علی شاهسون ، ممل ترلان ، اوسوب خوشرو ، اسمعیل روح افزا ، و هنرمندان قدیمی در قید حیات ایل ابوالفضل ترکمن ، فیض اله کریمی و احمد صالحی را می توان نام برد .
خلاصه ای از ملودی هایی که توسط لیلا ناچی ها اجرا می شده عبارت است از :
ناوازینیم ، قاراخان یا بیرخان باز ، سلبی ناز ، ناری ناری ، جانیم اینچه بل ، ملک ملک ، یاییخان جیران ، قاشی قارا جیران همراه با خواندن لیلا ناچی ها از بین افراد ایل تعداد زن یا مرد گروهی را به صورت دایره وار به نام " هالای " تشکیل می دهند .
هالای به حرکات منظم و هماهنگ دسته جمعی افراد ایل که معمولا متشکل از 5 الی 15 نفر می باشند و در مناسبت هایی همچون عروسی ها ، اعیاد ، جشن ها و غیره اجرا می شود ، گفته می شود که این تعداد یک نفر به عنوان سردسته با دو دستمال و یک نفر از گروه با یک دستمال حرکات متنوع دست و پا را انجام می دهند و بقیه گروه به تبعیت از این دو نفر حرکات هالای را اجرا می کنند .
هرچند با وجود ساز ( سرنا ) و دهل در گذشته های نزدیک به لیلاناچی ها لیلانا می گفتند ، اما امروزه از آنها خبری نیست ، کلام لیلانا را به ساز ( سرنا ) سپرده اند .
معرفی : حسین علی حسینی
حسین علی حسینی
نام : حسین
نام خانوادگی : علی حسینی
تاریخ تولد : 1349 محل تولد : ساوه
نام پدر : اسماعیل
زمان شروع به فعالیت موسیقی 1364
سازهای تخصصی : چوگور- بالابان - سرنا - باقلاما
سرپرستی گروه های چوگور و هالای
عضویت در خانه موسیقی تهران ، عضویت در انجمن موسیقی صنفی ایران ، عضویت در انجمن موسیقی قم
مسئول آموزشگاه چوگور
اجرای برنامه در داخل کشور :
اجرای برنامه در جشنواره بین المللی سراج خراسان در خرم آباد
اجرای برنامه درجشنواره موسیقی آیینی در شهر اردبیل
اجرای اولین کنسرت محلی درشهرساوه
اجرای برنامه در شبهای موسیقی در تالاروحدت
اجرای برنامه در جشنواره صنایع دستی در شهر اراک
اجرای برنامه در صدا وسیمای قم و استان مرکزی
اجرای کنسرت وبرنامه های مختلف در شهرهای کشور
اجرای برنامه در خارج از کشور:
اجرای برنامه در دانشگاه آتا ترک ترکیه بیش از ده اجر
اجرای برنامه در کشور آذربایجان
ازدیگر فعالیتهای ایشان :
موسیقی متن فیلم آن مردآمد (به کارگردانی آقای یزدانی)
همکاری با ماهنامه هنری موسیقی ، همکاری با هنرمندان و گردآورندگان و محققان درزمینه موسیقی آیینی داخل و خارج از کشور وارائه مقالات متعدد در همین زمینه از علی حسینی شایان توجه بسیار می باشد .
منبع :بخش هایی از مقاله علی حسینی مندرج در ماهنامه هنر موسیقی
برگرفته از سایت : http://www.qommusic.ir